Bir romanı sadece okuyup, kendi aranızda neyi sevip neyi sevmediğinizi konuşmak, romanda geçen konuları, karakterlerin kişilik özelliklerini tartışmak o romanı hakkını vermeden okumak gibidir. İyi romanlar incelenmeyi hak eder. Kötü romanlarda öyle; onları inceleyerek de bir çok şey öğrenebilir, bazen kötü dediğimiz romanı anlayabilmemizi, sevmemizi sağlayabilir. Bir romanı analiz etmek için bazı sorular sorabilirsiniz. Bu sorular romanı daha da derinlemesine incelemenizi, orada farklı bir bakış açısı yakalamanızı ve daha keyifli bir okumaya varmanızı sağlar.

Ortam

Ortam bir hikayeyi anlatmak için kullanmayı seçtiğiniz yer ve zamandır.

• Ortamı oluşturan öğeler nedir?
  • coğrafyası, hava şartları, mevsim, günün saati, sosyal, politik ve ekonomik şartlar?
• Bu ortamın hikayedeki rolü nedir? Kurgunun önemli bir parçası mı? Temayı yansıtmak için mi seçilmiş? Yoksa sadece olayların sahnelenmesi için kurulmuş sıradan bir ortam mı?
• Hikaye hangi dönemde, zamanda ve zaman diliminde geçiyor? O döneme ait neleri biliyorsunuz? O döneme ait öğeleri nerede görüyorsunuz?
• Hikaye ne zaman yazılmış? Hangi tarihte? O tarihte dünyada neler oluyordu? Başka hangi yazarlar gündemdeydi? Onlar neleri yazıyordu?
  • Yazıldığı dönemin içinden bir hikaye mi? yoksa o dönemden önceki bir dönemi mi anlatıyor? Belki de o döneme göre geleceği anlatıyor? Bunlar bize ne katıyor? Hikayeye ne katıyor?
  • Hikayenin geçtiği dönemi kullanılan dilde, hikayenin atmosferinde veya politik, sosyal ve ekonomik şartlarında görebiliyor muyuz? Nasıl?

Karakterler

Karakterler bize nasıl sunuluyor?

• Diyalog üzerinden mi?
• Şive veya dil farkı üzerinden mi?
• Fiziksel tarifleri üzerinden mi?
• Duyguları ve düşünceleri üzerinden mi?
• Karakterlerin birbirlerine davranışları nasıl?
• Karakterler değişime uğruyor mu yoksa statik karakterler mi veriliyor?
• Karakter özellikleri nedir? Bunlar bize nasıl sunulmuş?
• Belirleyici bir özellik görebiliyor musunuz?
• Klişe karakterler var mı?
• Bu karakterlere inanabiliyor musunuz? Size gerçekçi geliyorlar mı?

ve tüm bunlara baktığınızda hikayeye bakışınızda her hangi bir fark oluyor mu?

Yaratıcı Yazarlık Atölyeleri

Kurgu ve Olay Örgüsü

Burada hikayede izlediğimiz başlıca olaylara bakıyoruz. Hikayeyi şekillendiren olaylar bunlar.

• Hikayede en önemli olaylar hangileri?
• Kurgu olay örgüsüne nasıl aktarılmış? lineer mi? kronolojik mi? İleri geri giden bir hikaye mi? Bunun sizdeki etkisi ne oluyor? O dönemin diğer eserlerine göre farklı mı? aynı mı?
• Hikayenin yükselen sahneleri ve düğümleri var mı? Çözülmeler oluyor mu?
• Bu inandırıcı bir olay akışı mı sizce?

Anlatıcı ve Bakış Açısı

Anlatıcınız hikayeyi anlatan kişidir. Bakış Açısı ise o kişinin gözlerinden hikayeye bakmaktır.

• Anlatıcı kim?
• Anlatıcı aynı zamanda hikayenin ana karakteri mi?
• Yazarın sesini duyuyor musunuz? Onu anlatıcının sesinden ayırabiliyor musunuz?
• Hikaye bir karakterin bakış açısıyla mı yazılmış?
• Birinci tekil “ben” anlatıcı mı var?
• İkinci tekil “sen” anlatıcı mı var?
• Üçüncü tekil mesafeli bir anlatıcı mı var?
• Üçüncü tekil yakın, tek bir karaktere girip çıkan bir anlatıcı mı var?
• Tanrı anlatıcı, her karakterin gözünden hikayeyi bize sunan bir anlatıcı mı var?

Çatışma

İyi bir hikayede mutlaka bir çatışma olmalıdır ve bu çatışma ana karakter üzerinden verilmelidir.

• Bu hikayedeki en temel çatışma nedir?
  • Karakterin kendi içinde yaşadığı bir çatışma var mıdır?
  • Karakterin dışarıda mücadele etmesini gerektiren bir çatışması var mıdır?

Tema

Tema hikayenin iddiasıdır. Yazarın anlatmaya çalıştığı hayata dair bir meseledir.  Genelde bir hikayenin teması, ya da meselesi evrensel bir insan durumunu, toplumu, hayatı yansıtır.  Bazen soyut bazen somut olabilir.

• Tema hikayeye nasıl işlenmiş?
• Tekrar eden ve temaya işaret eden öğeler var mı?
• Alt temalar var mı?

Stil

Bu yazarın kullandığı kelimeler, imgeler, hikayeye yüklediği duygu, bir anlamda yazarın dili, sesidir. Yazarın bu mesele karşısındaki duruşu yansıtır. İronik olabilir, mizah ağırlıklı olabilir, dramatik, soğuk, mesafeli olabilir.

• Yazıda nasıl bir dil var? Betimlemeli uzun cümleler mi yoksa sade kısa cümleler mi kullanılmış?
• Yazar metafor, sembolizm, kişileştirme, büyülü gerçeklik kullanmış mı?
• Sık kullanılan imgeler semboller hangileridir.

Bu sorulara yanıt arayarak bir hikayenin ilk okumada size vereceğinden çok daha derin bir anlam yakalamanız mümkündür.