Geribildirim severim, kendimi geliştirmemi sağlar. Çoğumuz bunu iddia ediyoruz ama bu eğitilmiş bir sevgi. Aslında hiç kimse eleştirilmeyi sevmez; yazar faydasını bilir, canının acıyacağını ama o acıdan geçerek gelişeceğini, ulaşmak istediği yere ancak onu yaşarsa ulaşabileceğini bildiği için eğitmiştir. Sanal Yazı Evinde tabii ki birbirimizin yazılarına yorum yapıyoruz. Ben de sizinle iyi yorum yapabilmeniz için bazı notlarımı paylaşmak istedim.

Yazmak yaratıcı bir eylemdir. Hepimiz bu eylemin içindeyiz. Yaratıcılık doğal olarak hata yapmayı gerektirir. Başarısızlık hissi bu sürecin doğal bir parçasıdır. Bazen yazınız daha iyiye gitmeden daha kötüye gidecektir. Ne anlatmaya çalıştığınızı keşfetmek zaman alacaktır. Yazının ve söylemek istediğinizin odağını yakalamanız her zaman kolay değildir ve sık sık asıl anlatmaya çalıştığınız konunun etrafında dolanırsınız. Yola çıkarken anlatmaya niyet ettiğiniz hikaye ile sonunda anlattığınız hikaye arasında çok fark olabilir. Birbirimize yorum yaparken bu bir adım ileri, sekiz adım geri konseptini unutuyoruz ve sürekli iyiye doğru ilerlenmesi gerektiği algısıyla yorum yapabiliyoruz. Başkasının yazısını nasıl daha iyi yapabileceği hakkında yorum yapmaya çalışıyoruz. Bunu yaparken de şöyle laflar kullanabiliyoruz “bence…”, “bana göre..”, “bunu buradan çıkartsan daha iyi olur” Bu tür laflar sizin yazardan daha iyi gördüğünüzü, sizin neyin nasıl yapılması gerektiğini daha iyi bildiğinizi aktarıyor. Ancak bu süreçte birbirimize destek olurken hiç birimiz neyin daha iyi olduğunu bilemeyiz çünkü her birimiz aynı sürecin içindeyiz. 

O yüzden biz asla bir ‘yazar’ olarak değil, sadece bir ‘okur’ olarak yorum yapabiliriz. Lütfen bunu unutmayın. Okur olarak yorum yapmak demek, bu kitabı ya da yazıyı yazarından bağımsız olarak okusaydınız, bir okur olarak sizde ne uyandırdığını anlatmak demektir. Özellikle önümüze gelen yazı bir romanın ya da daha uzun bir yazının parçasıysa ve biz yazının tümüne vakıf değilsek yapacağımız yorumlar da eksik olacaktır. Çok güzel yazılmış bir bölüm okur, o bölüme yorum yaparız ama yazar bu yorumları bütün kitabın iyi olduğuna dair yorumlar olarak alabilir. 

Genelde aynı sürecin içinde olduğumuzda, burada olduğu gibi geribildirim yaparken ortak bazı duygular yaşarız.

1. Yazarın şevkini kırmak istemeyiz çünkü bizimki de kırılsın istemeyiz.
2. Olumsuz yorumların etrafında dolanır, net olmayan yorumlar yaparız.
3. Motivasyon düşürmemek için, belki de kendimiz duymak istediğimiz için yazara ‘çok sevdim’ ya da ‘çok iyi olmuş’ gibi genel ve aslında hiç geribildirim olmayan yorumlar yaparız. Bu yazarın gelişmesine ya da neyi iyi yaptığını anlamasına yardımcı olmayacaktır. Boşa vakit harcamış oluruz.
4. Geliştirmek ve ileriye taşımak zorunda olduğumuzu hissedip olumsuz yanlara odaklanır, ve sadece düzeltilmesi gerekenleri ifade ederiz.
5. Ya çok gurur okşayıcı ya da yıkıcı yorumlar yapmaya eğilimli oluruz. 
6. Kendi yaptığımız hataları duyar onlara odaklanırız. Yani gelişmekte olan yazar kimliğimizden çıkamayız.
7. Yazıyı değil, yazarı eleştirmeye başlarız.
8. Yazıyı değil, konuyu tartışmaya başlarız. Fikir ayrılıklarımızı konuşuruz.
9. Yazıyı değil, bizi rahatsız eden karakterin kişiliğindeki sorunları konuşuruz, ahlak duygumuzdan geribildirim yaparız. 

İyi yorum yapmak için: Çok okumanız, tanınmış yazarların yazıları üzerine konuşmanız, o yazarların yazı stilini, karakter oluşturma biçimlerini, dillerini, mekan tasvirlerini, kurgularını, konuları bağlama şekillerini, betimlemelerini ya da betimlemesiz kaldıkları yerleri, özet olarak neyi nasıl başardıklarını tartışmalısınız, incelemelisiniz. Romanlar, öyküler sizin ders kitaplarınız olmalı. 

Burada sanal ortamda bizler nasıl birbirimize geribildirim vereceğiz:

1. Geribildirim sırası önce yazarın kendisinde olacak. Bize sunduğu yazıyı yazmaya onu götüren neydi, ne demeye çalışıyordu, nerede başardığını nerede başaramadığını, nerede zorlandığını, sürecini nasıl yaşadığını sürecin hangi aşamasında olduğunu düşündüğünü bizimle paylaşmasını isteyeceğiz. Böylece yorumlarımızı yapmak için bu bilgiler bize bir ‘çerçeve’ sunacaktır. Yazar bize bir yazıyı bir oturuşta yazdığını, henüz daha çok başında olduğunu, nerede tıkandığını, hangi konuları çözemediğini ve benzer bilgileri paylaştığında biz de yorumlarımızı onun bu konulardaki sıkıntılarına yönelik yapacağız.
2. Asla yazara yazısını nasıl düzeltebileceğini söylemeyeceğiz çünkü o bizim yazımız değildir ve yazarın diline, akışına gereksiz bir müdehale olur.
3. Okuduğumuz yazıda sevdiklerimizi ayrıntılı olarak belirterek aktaracağız. Örneğin, 3. Paragrafta “o gün annem…” ile başlayan cümlen bana çok dokundu. O cümlede ben kadının mutsuz bir kadın olduğunu anladım, bana çaresizliği çok güzel aktardı gibi yorumlar yapacağız. Yazar bu dediğiniz bölümde gerçekten bunu vermek istediyse doğru bir şey yaptığını anlayacaktır. Ancak o bölümde hiç de böyle bir şey vermeye çalışmadığını fark eder, aynı bölüm için çok sayıda kişiden aynı yorumu alırsa da nereyi düzeltmesi gerekeceğini bilecektir. Nasıl düzelteceğine siz asla karar veremez ve karışamazsınız. Düzeltmesi gerekip gerekmediği ve nasıl yapacağı da onun kararıdır. Belki de bu yorumunuz sonrasında kendi yazısını okuduğunda başta vermek istediğini aktarmaktan vazgeçip, hikayenin bu şekliyle akmaya devam etmesi gerektiğine karar verebilir. Süreç onundur. 
4. Okuduğumuz yazıda mantık hataları bizi durduruyor, akıştan çıkartıyorsa, bir şeyler tam oturmuyor, sıkılıyorsak, takip etmekte zorluk çekiyorsak, dil bozuklukları zorluyorsa bunları da mutlaka söylemeliyiz çünkü aksini yaparsak o yazarın kendini geliştirmesine fırsat tanımamış oluruz. Yine aynı şekilde ayrıntılı örneklerle bu bilgiyi aktarmalıyız. “Ben şurasında çok sıkıldım..” yorumu yazıya değil, yazara doğrultulmuş bir yorum olarak algılanabilir. Hepimiz yazımızı sunarken kırılgan oluruz. Kırmadan, geliştirmek ve aynı zamanda şevkini yok etmeden yorum yapmalıyız. Çok sıkıldım dediğiniz yerde tam olarak neden sıkıldığınızı bulmak için zaman ayıramayacaksınız, yazara da bu bilgiyi vermek için zaman harcamayın. O sıkılmamış, sizin neden sıkıldığınızı anlamayacaktır. Sıkıldım, dikkatim dağıldı mı demek, hikayeden koptum mu demek, uzadı mı demek…bulun. Neden dikkatiniz dağıldı, neden koptunuz, ya da hangi cümleler fazla geldi çok spesifik olarak belirtin.
5. Gerçekçi bir yorum yapmak ile haince saldırmak arasındaki farkı iyi bilmeliyiz. Kişisel algılanabilecek, yazara doğrultulmuş yorumlardan sakının. Dilinizi düzelterek yorum yapın. Sen diliyle değil, ben diliyle konuşun.
6. Her ham yazıda bir potansiyel hikaye gizlidir. Zaman harcayın ve o potansiyel hikayenin ne olabileceğine kafa yorun. Bu sizin için, okur olarak hangi hikayeyi duymak istediğinizi aktarmaktır. Uzun bir yazının içinde belki bir konu sizi daha çok heyecanlandırmıştır, onu söyleyin.
7. Bazen neden takıldığınızı bilmeyebilirsiniz. Ama bir yerde takılırsınız. Bilmiyorum neden ama burada takıldım diyerek spesifik olarak takıldığınız yeri belirtin. Bilmediğiniz zaman biliyormuş gibi yapmaya çalışmayın. Duygunuzu aktarın ama nedenini henüz bilmiyorum deyin.
8. Unutmayın ki bazen yaptığınız yorumların yazarla olduğu kadar kendinizle de ilgisi olabilir. 

Yazarlara not:

1. Eleştiri almak kolay değildir. Bu konuda kendinizi güçlendirmek için bunu bir fırsat bilin.
2. Herkesin dediği her şey doğru değildir. Herkesin dediğini dinleyin. Not alın ama hangisinin hikayenize katkısı olacağına siz karar verin.
3. Yorum alırken sadece dinleyin. Yapılan yorumlara açıklama yapmayın, yazınızı savunmaya çalışmayın. Onlar size kendi anladıklarını anlatıyorlar okur olarak. Dinleyin ve sonra yazınızı düzeltirken isterseniz dikkate alın, isterseniz almayın. 

Özet olarak bir yazıya yorum yaparken geribildirimleriniz için bu çerçeveyi kullanabilirsiniz.

1. Geribildirim sırası önce yazarın kendisinde olacak. Onu dinleyin. Ne anlatmak istemiş ve nerede zorlanmış not alın. Sizden hangi konularda bilgi almaya ihtiyacı olduğunu duyun ve o ihtiyaca göre yorum yapın. 
2. Nasıl düzeltmesi gerektiğini söylemeyin. 
3. Yazıda sevdiğiniz yerleri, veya genelinde sevdiğiniz şeyleri ayrıntılı olarak, örneklerle belirterek aktarın. 
4. Dürüst olun ama saygılı da olun. Yazıda takıldığınız, koptuğunuz yerleri belirtin.
5. Mantık hataları görüyorsanız belirtin.
6. Yazarı değil yazıyı konuşun.
7. Yazıdaki potansiyeli nerede gördüğünüzü aktarın. 
8. Bir yerde koptuysanız, takıldıysanız ama nedenini bilmiyorsanız, bilmiyorum deyin. 
9. Yazıyı konuşun, akışını, dilini, kurgusunu. 
10. Yazının altındaki felsefeyi tartışmayın.
11. Beğendim veya bana hitap etmedi, çok sevdim, ısınamadım gibi yorumlar yazara faydalı olmaz. Böyle yorumlardan sakının.