Şantiye Sözlüğü

Meslek hayatının büyük bir kısmını şantiyelerde geçiren emekli bir mimarın, şantiye hayatını merak edenler için hazırladığı mini sözlüktür.

A

Asansör: Bir kattan diğerine düşey yönde hareket eden taşıyıcıdır. Hiçbir zaman yerinde bırakılan betonarme boşluğa uymaz. Kabloları geçirmek, rayları döşemek ve kabini yerleştirmek için mutlaka bir yerlerde revizyon yapılır.

Aksilik: Projenin başlangıcından son gününe kadar neredeyse her gün meydana gelen sinir bozucu durumlardır. Olumsuz gibi görünebilir. Başka bir açıdan bakıp, rüyada karşılaşılan beyaz saçlı ihtiyar amcalar gibi değerlendirilirse her aksilik sonunda bir şey öğretir.

B

Baret: Şantiyede çalışanların sınıfsal ayrımında kullanılan bir nevi belirteçtir. Beyaz baret mühendis,  sarı baret işçi, kımızı baret iş güvenliği personelini belirtir.

Bodrum: Yapının yeryüzü çizgisi altında kalan kısmıdır. Genellikle karanlık olması ve yağmurlu havalarda su basmasıyla bilinir. İşçilerin bir kısmı acil ihtiyaçlarını gizli gizli bodrum katlarda giderdiğinden çoğu zaman kötü kokar.

C

Cihaz: Her birimin, en önemlisi kendisininki zannettiği büyük ölçekli makinadır. En bilinen örnekleri: Makine mühendisleri için kalorifer kazanı, elektrik mühendisleri için trafo, zayıf akımcılar için sunucu, asansör firması için asansör makine dairesi, gibi gibi.

Cesaret: Toplantılarda gerçekleri söyleyebilme gücüdür. Nadir bulunur. Genelde genç ve işe yeni giren çalışanlarında görülür. Zamanla azalır.

Ç

Çay: Şantiyecinin temel içeceğidir. Kötü iş yoktur, ama çay kötüyse eyvah eyvah.

Çatı: Bir kapatılabilse, herkesin rahat edeceği yapı üstü örtüsüdür. Binayı yağmurdan, tozdan ve diğer dış etkenlerden korumaya yarar. Çatı yapılırken yağmur suyunun birikmemesi, dışarıya atılması ve mümkünse içeriye girmemesi için azami özen gösterilir.

Çare: Unutulan, ihmal edilen, yanlış yapılan, çöken, yıkılan, bozulan her şey için şantiye ekibinin saha çalışanlarıyla kafa kafaya vererek buldukları yöntemdir. İmalatlar normal seyrinde giderken birbirinin gözünü oyan herkes, bir sorun olduğunda çare bulmak için el ele verir.

D

Dalgıç pompa: Binanın bodrum katlarında çeşitli sebeplerle su biriken çukurlara yerleştirilen ve biriken suyun tahliye edilmesini sağlayan cihazlardır. Konduğu yerdeki suyun yükselmesiyle otomatik olarak devreye girip çalışması beklenen bu cihazlar ya tıkanmış, ya bozuk ya da tamirde olduğundan söz konusu çukurlarda devamlı su bulunur.

Depo: Bir türlü sayımı yapılamayan malzeme odasıdır. Aylık raporlarda üst yönetime verilmesi gereken bilgiler, depoya devamlı malzeme girişi olduğundan ve imalatlar için sahaya devamlı malzeme çıktığından, gerçek miktar hiçbir zaman net olarak bilinmez.

Duvar: Mekanları birbirinden ayırmaya yarayan ve tuğla, biriket gibi küçük parçalar bir araya getirerek yapılan bölücülerdir. Bina ile dışarıyı ayıranlara dış duvar, bina içindeki mekanları birbirinden ayıranlara iç duvar denir. Kulağa basit bir şeymiş gibi gelse de her projede en az 30-35 çeşit duvar bulunur. Doğru yapılmazsa üzerine asılan hiçbir şeyi taşımaz, ses ve hava geçirir, hatta yıkılır ve yıkıldığı yerdeki her şeyi mahveder.

E

Eşek: İnsan boyunun ulaşamadığı yerlerde yapılacak işler için kullanılan derme çatma platforma saha dilinde eşek denir. Kalıp artıkları, ahşap kalas parçaları kullanılarak yapılır. Geçici olarak yapıldığından sağlam olmazlar. “Eşekten düşmüş gibi olmak” deyiminin binek hayvanı olan eşekten değil, buradan geldiğine inanılır.

Emsal: Yetkililerin izin verdiği toplam inşaat alanını hesaplamaya yarayan katsayıdır. Yerel yönetimlerle yakın ilişkide olunursa katsayının bina inşa halindeyken bile artırılması mümkündür. İnanılmaz ama gerçek.

F

Formen: Şantiye binası ile saha arasında iletişimi sağlayan önemli kişidir. Aynı ülkede olunsa bile saha içinde çalışanlarla şantiye binasındaki kadroların aynı dili konuşarak anlaşması çoğu zaman mümkün olmaz. İşte formen adı verilen ve dil yeteneği gelişmiş kişiler bu iletişimi sağlarlar.

G

Güç: İşçilerin hepsi bir araya gelince bütün idari binayı dize getirebilecekleri, ama genelde farkında olmadıkları gizli niteliktir. Gizli olmayan ve herkesin bildiği türüne ise maddi güç denir.

Gümrük: Yurt dışında üretilen malzemelerin, şantiye imalat programında gecikmelere yol açacak kadar fazla zaman geçirdiği yerdir. Gümrükte oyalanan malzemeler ne kadar geç kalırsa o kadar fazla mesaiye sebep olurlar.

H

Hafriyat: Bina yapılacak bölgedeki orijinal coğrafi malzemelerin (taş, toprak, kaya, kum vb) yüzyıllardır durdukları yerden alınarak bambaşka bir bölgeye taşınmasıdır. Aynı adlı kamyonlar kullanılarak yapılır.

I

Israr: Her toplantıda vakit kaybettiren anlamsız alışkanlıktır. Kısa süreli ve verimli toplantılar yapılmasına mani olur.

İ

İskele: Binanın içinde tavanda yapılacak imalatlar için, dışındaysa cephede yapılacak imalatlar için kurulan geçici yapılardır. Ahşap veya çelik malzeme kullanılarak yapılır. Altından ve yakınından geçilmesi tehlikelidir. Şantiyenin bulunduğu bölgenin sosyoekonomik durumuna göre cephede kurulan iskelelerin altına ve dışına koruma amaçlı file örtü, sac kaplama, vb koruyucu yapıldığı görülür.

İnat: Çoğunlukla projecilerde bulunan orijinal tasarımı koruma içgüdüsüdür. Zaman geçtikçe bütçenin durumu ve bitiş tarihinin de etkisiyle inat edilen marka ve ürünlerden vazgeçilir. Kısa sürede temin edilebilen ve ekonomik olanlara dönülür.

J

Jeneratör: Acil durumlarda binaya elektrik sağlayan, şebekeden bağımsız bir çeşit büyük dizel motorudur. Kullandığı yakıt sebebiyle çevreyi dumana boğar ve aşırı yüksek ses çıkartarak rahatsızlık verir.

K

Kalite: Yapılan imalatların olması gerektiği şekilde yapıldığını kontrol etmek amacıyla kurulan ve hiç sevilmeyen iş koludur. Kalite kontrol sorumlusu doğrusunu göstermek, yanlış yapılanları düzelttirmek için elinden geleni yapsa da, imalatı yapanlar duymazdan gelir. Ve bu böyle sürer gider.

L

Liste: Yapılması gerekip de yapılmayan imalatların, gelmesi gerekip henüz gelmeyen detay çizimlerinin, bitmeyen imalatlar yüzünden iş programında yaşanan gecikmelerin, henüz gelmeyen ilave ekiplerin yazıldığı uzun kelime dizisidir.

M

Maliyet: İşverenin ayırdığı bütçeyi geçmemek için devamlı kontrol edilen harcamalar ve ödemeler toplamıdır. Şantiyecilerin en korktuğu finans kavramı olup bugüne kadar maliyeti bütçeyi geçmeden tamamlanan proje olmamıştır.

N

Nizamiye: Şantiyenin giriş çıkışlarının güvenli bir şekilde yapılmasını sağlayan kontrollü büyük kapılardır. Bir süre sonra güvenlik personelinin yaşam alanına dönüşen bu mini yerleşke kendi bağımsızlığını ilan eder. Bahçesinde çiçek ve domates biber yetiştirilir, çoğunlukla da karabaş isimli kadrolu bir köpek bulunur.

O

Operatör: Mesaisini sahanın üzerindeki kule vinçte, mini minnacık bir kabinde geçiren korkusuz kişidir. Soğuk sıcak demeden bütün gününü yerden yüksekte, sahanın üzerinde daireler çizerek geçiren bu kahraman insan, iş bitiminde sakin sakin merdivenden iner ve diğerleri gibi evine gider.

Ö

Öğle yemeği: Günün ilk yarısında çalışmayı sağlayan motivasyondur.

P

Paydos: Günün ikinci yarısında çalışmayı sağlayan motivasyondur.

Puantaj: Çalışanların saat ya da gün bazında çalışma sürelerinin kayıt altında tutulmasıdır. Puantaj cetveli denilen tablolara işlenen çalışma kayıtları, işçilere yapılan ödemelerde esas alınır. Yaygın kullanımı harita metot defteri yan tutularak elle çizilerek yapılan tablolar şeklindedir.

R

Revizyon: Proje kapsamında başlangıçta planlandığı gibi olmayan/olamayan her şey için yapılan yeniden düzenleme işidir.

Rüküş: Normal kıyafetin üzerine reflektörlü çizgiler bulunan fosforlu sarı veya turuncu renkte iş güvenliği yeleği giyilmek suretiyle düşülen durumdur.

S

Saha: Şantiyenin kapladığı alanın tamamıdır. Arsa sınırlarıyla belirlenir ve şantiyenin dışındakileri güvende tutmak amacıyla inşaat işleri bitene kadar parmaklık ve duvarlarla kapatılır.

Ş

Şef: Şantiye binasındaki bütün çalışanların birbirine seslenirken kullandığı hitap sözcüğüdür. Saha çalışanları kendi aralarında Bey veya Hanım yerine bu sözcüğü kullanabilirler. Aynı zamanda bir samimiyet göstergesidir.

T

Teknik Şartname: Şantiyede yapılacak olan bütün imalatların hangi standartlara göre ve ne şekilde yapılacağını anlatan detaylı açıklamalar bütünüdür. Bugüne kadar bu şartnameleri yazan kişi haricinde bir okuyan olduğu görülmemiştir. Yazanlar da oradan buradan topladıkları bilgileri alt alta sıraladıklarından, okunmadığı daha mı iyidir bilinmez. Yine de sözleşmelerin ayrılmaz bir parçası olmaya devam ederler.

U

Uygunsuzluk: Kalite kontrol biriminin gözünden kaçmayan imalat hataları için yazılan tutanaktır. Düzeltilmez ve uygunsuzluk açık kalırsa, yükleniciden para kesilir. Zaten kaliteciler de bu yüzden sevilmez. Ancak bazı durumlarda hatalı imalatın düzeltilmesi, kesilecek paradan daha fazla olur ve hatalar düzeltilmeden bina tamamlanır.

V

Vasat: İşleri zamanında bitirebilmek için yeterince özen göstermeden tamamlanan işler için kullanılan sıfattır. Öğrencilerin eskiden kullandıkları “Beşten şaşma, altıyı aşma”nın sahaya uyarlanmış hali de denilebilir.

Y

Yağmur: Düştüğü yerdeki her şeyi ıslatan yağış türüdür. Çatısı henüz kapanmamış veya yalıtımı bitmemiş şantiyelerde hiç sevilmez.

Yangın Merdiveni: Yönetmelikler gereği binalarda bulunması gereken kaçış merdivenleridir. Proje aşamasında doğru şekilde tasarlanıp, yerinde düzgün imal edilirse sorun olmaz. Yangın durumunda kaçış amacıyla kullanılacak bu merdivenlerin bina içinden kolayca bulunması ve kapılarına kilit takılmamasına özen gösterilir.

Z

Zemin: Yerçekimine dik açı yapacak şekilde düzenlenen ve üzerinde yürünen yüzeydir. Düz olup olmadığı kontrol edilmezse üzerine yapılacak her şey eğri olur.

Kasım 2023